Kees en Eelco vroegen of ik een aanbeveling voor hun boek “In dialoog. Relatie-kwaliteit als bron van vernieuwing. Persoonlijk-professioneel-maatschappelijk” wilde schrijven. Ik zat in hun eerste opleidingsgroep voor dialoogprocesbegeleiders in 2008.
Ik las de flaptekst en de samenvatting en werd al ontroerd.

Het boek is enerzijds een feest van herkenning van theorie die tijdens de opleiding behandeld werd en ervaringen die zij hebben opgedaan, anderzijds bevat het veel informatie over wat er nodig is om dialogisch te werken en te leven. Het beschrijft de ontwikkeling van dialogisch bewustzijn. Bewustzijn over de manier waarop we onszelf en anderen ontmoeten, hoe we met verschillen omgaan en hoe we in contact kunnen blijven, ook als het moeilijk wordt.
Zoals Kees en Eelco zeggen: dialoog valt of staat met onze presentie, met onszelf persoonlijk kunnen inbrengen.
Dit vraagt vaak moed.
Wat mij ontzettend aanspreekt in het boek is dat Kees en Eelco dit al schrijvende doen. Zij brengen zichzelf persoonlijk in en schromen daarbij niet hun imperfecties te tonen. Uit de weerslag van hun ervaringen blijkt dat zij leven wat ze ons willen vertellen.
Juist die eerlijkheid over hoe ze dialogisch leven in hun familie, gezin, community, teams en organisaties vind ik inspirerend om het pad ook te wandelen. Dit gold al tijdens de opleiding en hun voorbeeld daar en de ervaringen opgedaan in mijn opleidingsgroep zijn altijd als bedding beschikbaar als het moeilijk wordt. Durven kiezen voor het dialogisch paradigma, het leren verduren en uithouden als het spannend wordt, leren vertrouwen op mezelf, de ander, de groep, het proces in en van de groep.
Zij spreken over liefde voor de dialoog, liefde voor mensen zelf en voor het leven in al haar (on)volkomenheden en voor dialoog als helpend principe daarin.
Het boek ademt dit uit. Per ongeluk las ik dialoog als helend principe, een Freudiaanse vergissing. En ook daar gaat het later in het boek over.
Dat wat Kees en Eelco beloven op de flaptekst doen zij recht in hun boek.
Ik vind dat ze erin slagen te laten zien hoe dialoog een bijdrage kan leveren op micro- en macroniveau. Aan begrip, verbondenheid en vertrouwen tussen mensen en aan het creëren van nieuwe oplossingen voor de vraagstukken van onze tijd en aan een stevig draagvlak voor het slagen van de oplossingen. Bijdragen aan de relatiekant en aan de resultatenkant. Zacht zoals je wilt en hard. Boven- en onderstroom kunnen via de dialoog met elkaar in contact gebracht worden.
Zij maken in hun boek inzichtelijk waar dialoog als proces verschilt van faciliteren, mediëren, begeleiden van groepen en teams. En waarin de rol van dialoogprocesbegeleider verschilt van de rol van begeleider in meer algemene zin.
Zij durven zich uit te spreken over wat er nodig is aan ontwikkeling op individueel en op organisatieniveau.
Ik juich het boek toe en zal het met collega’s ook gaan gebruiken in opleidingen voor team- en organisatiecoaching.

“De opgaven om klimaatverandering tegen te gaan zijn groot. Daarvoor zijn er veel mensen nodig die met elkaar samenwerken. Dialoog is daarvoor een voorwaarde. Zowel bij mensen die vinden dat de transitie te langzaam gaat, als bij degenen die twijfelen over de noodzaak tot verandering. De vaardigheid van dialoog lijken wij te zijn kwijtgeraakt. Mensen leven steeds meer in hun eigen bubbels – eens met elkaar maar niet in staat om andere groepen te bereiken. In Dialoog biedt praktische handvatten voor wie zich als begeleider of deelnemer meer in dialoog wil verdiepen.”

De afgelopen jaren heb ik als mens, opleider en coach de grote waarde van dialoog leren kennen. Dialoog is zoveel meer dan een ontmoeting, een goed gesprek. Door dialoog ontstaat er ruimte, we komen dichter bij ons authentieke zelf, dichter bij de ander en dichter bij de wereld. Dialoog draagt bij aan ontmoeting, verbinding en vernieuwing, overal waar mensen samenwerken. Het is Kees en Eelco gelukt om hier woorden aan te geven, aan iets wat eigenlijk moeilijk in woorden te vatten is. Dit boek is een prachtige bijdrage voor een ieder die wil leven en werken vanuit dialogische principes.

Het uitkomen van In dialoog van Eelco en Kees bracht me terug naar mijn schriftjes die ik vol pende tijdens de opleiding voor dialoogprocesbegeleider.
Een van de eerste citaten die ik tegenkom: “Een dialogisch leven is niet zozeer een leven waarin men met veel mensen te maken heeft, maar een leven, waarin men met de mensen, met wie men te maken heeft, werkelijk te maken heeft”. En zo is het.
Vanaf het begin dat ik kennismaakte met de dialoog, voelde ik me thuiskomen. De tijd van samenkomen tijdens de opleidingsdagen hebben voor mij een blijvende en vormende waarde gehad. Ik kreeg taal, gereedschap maar vooral ervaringen waarmee ik me de dialoog eigen kon maken. Dialoog is voor mij inclusief luisteren, vertragen, oordelen uitstellen, je intentie doorgronden, vertrouwen en openstellen. Er is geen methode – er is alleen maar aandachtig zijn en het uithouden met jezelf in de dialoog. De opleiding en de ‘tribedagen’ waren voor mij de basis. De weg daarna voerde me verder naar de presentietheorie, de Theory U en de Socratische gespreksvoering. Concepten en vormen die ik steeds meer leer inzetten in mijn werk als lerarenopleider.
Eelco en Kees hebben de essentie van de dialoog volgens mij terecht verbonden met de kwaliteit van de relatie. Hun samenwerking is daar een voorbeeld van. Zij vertellen niet alleen over de dialoog, zij belichamen de dialoog waarin het samenspel en de menselijkheid leidend zijn. Dat vooral maakt hen voor mij een autoriteit op dit gebied.
Voor mij heeft dialoog nog het meeste weg van wat Frida Vogels in onderstaand gedicht beschrijft:
Het groteske, ontroerende, van tot elkaar sprekende,
van, met een zekere precisie,
iets begrijpen, uitdrukken, in zijn geheel
aan het licht brengen willende
denkende mensen; hoogst gebrekkig iets weliswaar,
per mirakel samengeflanst en geen twee seconden bestaand;
maar toch, een zekere precisie –
een zekere illusie –
neem een maanreis, bijvoorbeeld;
of, laten we zeggen, klavecimbelmuziek;
of ander hartbrekend, hemelbestormend gestamel.
Ik wens het boek een vruchtbare tocht toe in de wereld. Dat het maar veel mensen mag inspireren in hun volhouden de ander te zien en te ontmoeten in de dialoog.

Wat ben ik blij met een boek dat eindelijk handen en voeten geeft aan hoe om te gaan met diversiteit, een van de belangrijkste thema’s van deze tijd. Wat betekent diversiteit en hoe zorgen we ervoor dat we verschil inzetten voor het oplossen van de kleine en grote problemen die we in ons werk en leven tegenkomen? Het boek komt met een gedegen antwoord: de dialoog helpt ons.
Ik werd ontroerd en geïnspireerd tijdens het lezen door het optimistische mensbeeld van de schrijvers, waaruit een sterk vertrouwen spreekt in het vermogen van de mens om reflectief, creatief, liefdevol en vrij in het leven te staan en zo bij te dragen aan de ontwikkeling van het geheel. Door voor de dialoog te kiezen, maken wij een bewuste keuze voor hoe wij ons tot elkaar willen verhouden. Dat vraagt om een inspanning, het gaat niet vanzelf, maar de schrijvers tonen aan dat het resulteert in innovatie, ontwikkeling en inclusiviteit.

Ik werd ook geconfronteerd door het boek. Al lezend realiseer ik me dat de kleine dagelijkse successen en kwetsuren mij ongemerkt doen wegdrijven van het vermogen tot dialogisch denken en werken. Het boek fungeert dus ook als een zowel milde als eerlijke spiegel.
Als je meer wilt weten over de dialoog, de achtergrond, betekenis en de praktische handvatten ervoor, lees dan dit boek. Als je de dialoog al onderdeel weet van je leven en werk, beschouw dit boek dan als opfrissing en ondersteuning; als een soort wasstraat waar je zo nu en dan doorheen mag om daarna weer opgeschoond verder te kunnen met de missie.

Dit boek over dialoog
Noodzakelijk in onze tijd
Want je leert jezelf pas kennen
Door de ogen van een ander.

"Mijn ervaringen met Kees Voorberg en dialoog hebben mij erg geholpen in mijn werk in het opzetten van lokale vrijwilligersgroepen. Ik heb veel geleerd over mezelf, over groepsdynamieken en over hoe de effectiviteit van groepen te verbeteren. De opgedane dialoogvaardigheden stellen mij in staat mijn impact te vergroten."

Wat dialoog kan doen...wow! Verstillen en echt luisteren naar elkaar en naar jezelf is als het vruchtbaar maken van grond.
Naast de bloeiende initiatieven zijn er voor mij ook hele mooie vriendschappen uit voort gekomen.

Mijn levenspartner en ik. Ons onvermogen om met verschillen om te gaan was een bron van ergernis: standpunten verdedigen, aanvallend reageren leidde herhaaldelijk tot conflict. Binnen de ruimte die de dialoog biedt, luisteren we open naar onszelf en naar elkaar. Onze verschillen ervaar ik steeds meer als aanvullend aan elkaar en bovenal om van te houden.

De dialoog in mijn leven.

Daar waar het in de communicatie niet meer loopt of moeilijk wordt of de situatie ongemakkelijk is helpt de dialoog mij. Ik leer daardoor van anderen en meer over mij zelf. Ik ervaar dat we het samen doen en het resultaat geeft een rijk gevoel en is bevredigend.
Als docent bij de Algemene Vereniging van Schoolleiders ( AVS ) leer ik schooldirecteuren hoe ze via de dialoog profijt kunnen trekken van alle verhalen van de medewerkers. En als coördinator van een samenwerkingsverband van primaire scholen kom ik regelmatig tegen dat ouders en school samen een oplossing moeten vinden. Het kind recht heeft op kwalitatief goed onderwijs behorend bij zijn onderwijsbehoeften. Er is soms geen vertrouwen meer of men weet niet goed hoe het verder moet.
Wat heeft het kind volgens ouders en school nodig om goed tot leren te komen. Dat loopt niet altijd vanzelf goed en dan staan ouders en school samen voor een probleem. Wat de oorzaak vgl. beide partijen is kan heel verschillend zijn. Juist deze verschillen kunnen leiden tot de optimale oplossing. In de schoolgids staat dat men de betrokkenheid van ouders in de school belangrijk vindt. En zelfs dat men ouders als gelijkwaardige partner ziet, als een ervaringsdeskundige. De school heeft dan een instrument nodig om dit waar te maken. De dialoog en een dialogische mind helpt daarbij. De schooldirecteur heeft vooral die dialogische mind nodig. Daar versta ik onder, dat hij niet wil hangen aan zijn eigen gelijk en dat hij oprecht nieuwsgierig is naar de verhalen van alle partijen, naar het verhaal van de leerkracht en naar het verhaal van de ouder.
Deze dialogisch mindset hanteert de directeur dan ook naar zijn team. De directeur werkt samen met zijn/haar team aan de visie en het onderwijsconcept en de uitvoering daarvan. Door daar dialogisch mee om te gaan ontstaat een sterk team en is er draagvlak voor besluiten en de uitvoering daarvan. Ik ervaar in de training die ik geef dat het leren van de dialoog doen met een team als een verademing ervaren wordt. Het tempo ligt veel lager dan in een gewone vergadering, men kan rustig luisteren, men wordt zich bewust van eigen overtuigingen en meningen en leert deze even te parkeren. Men doet erg zijn best om echt open te staan voor het verhaal van de ander en wil echt luisteren.
Het leren van de dialoog aan de schooldirecteuren binnen de AVS vindt plaats gedurende de eerste dag van de 8 bijeenkomsten. Het is opmerkelijk, dat direct na deze eerste dag er heel veel vertrouwen, warmte en verbinding is ontstaan. Dat komt door de dialoog en de dialogische oefeningen. Men is verbaasd dat in een korte dialoog sessie van een half uur tot drie kwartier zoveel kanten van een onderwerp besproken kunnen worden. Men is verrast door de inbreng van anderen. Men moet wel wennen aan de rust en het rustige tempo van de dialoog. Men realiseert zich dat een dialoog een hele andere dynamiek heeft dan een discussie. In hun eigen scholen proberen de directeuren de dialoog uit in hun team of bv met een groep ouders. Als men na afloop van een dialoog men zichzelf reflecteert of men open heeft kunnen luisteren en spreken, komt men erachter dat het vooral heel moeilijk is om echt open te luisteren en sommige directeuren betrappen zichzelf op de overtuiging van hun eigen gelijk.
Alle kennis en vaardigheden van het team zijn waardevol en willen gehoord worden, daarvoor geeft de directeur dan ruimte in een dialoog. In de conflictsituatie met ouders en school kom ik vaak tegen dat ouders zich niet voldoende gehoord voelen. In een dialoog die ik begeleid kunnen ze hun verhaal kwijt. Voor dat we beginnen met een dialoog leg ik uit hoe we met elkaar in dialoog in gesprek gaan. Ik nodig alle partijen aan tafel uit om het op de dialoog manier te proberen. Ik vertel iets over open luisteren en open spreken en dat we werken met een spreeksymbool. Na afloop vraag ik ook de partijen of ze open naar elkaar konden luisteren, of ze even hun eigen gelijk of overtuiging konden wegzetten uit hun hoofd om ruimte maken voor het verhaal van de ander. Juist die reflectie erna, merk ik, is helpend om te komen tot een oplossing. Een volgende sessie lukt dan al veel beter. Men wordt zich langzaam bewust dat alle betrokkenen uiteindelijk dezelfde intentie hebben: namelijk dat het kind weer optimaal tot leren kan komen.

De dialoog zelf doet het werk,
Ik heb nog een mooie ervaring die ik wil delen
Drie scholen van verschillende signatuur in één gebouw kunnen van de gemeente een subsidie krijgen voor het inrichten van part time schakel/taal klassen.
Voorwaarde is dat zij met een gezamenlijk plan komen. Tot op heden was dat niet gelukt. Er werd mij gevraagd of ik dit proces kon begeleiden door het dialogisch aan te pakken.
Ik heb de tijd genomen om te horen van de opdrachtgever wat volgens haar het probleem was. Vervolgen ben ik met de drie directeuren, internbegeleiders en bouwcoördinatoren in dialoog gegaan. Tijdens deze dialoog sessie gebeurden er twee opmerkelijke zaken. Vrij in het begin wilde de opdrachtgever die ook deelnam aan de dialoog ingrijpen. Zij nam zonder het spreeksymbool te pakken het woord, “Helen, ik moet iets recht zetten, anders loopt het verkeerd.” Ik onderbrak haar en zei: “wacht maar af, laat de dialoog het werk doen. “
Deze dialoog duurde anderhalf uur en halverwege de dialoog kwam in mij op: “nu gaat de dialoog niet helpen…..
Tot er na een lange stilte één van de deelnemers de praatstok pakte en met oprechte emotie uitsprak: “ik word toch wel heel bedroefd dat we er met elkaar niet uitkomen. “
Na dat moment kwam men met oplossende verhalen en werd het duidelijk dat er een plan kwam hoe de taalklassen samen vorm te geven.
Ik was wederom bevestigt, dat de dialoog werkt!
NB na reflectie
Wat de opdrachtgever als interruptie wilde zeggen hoefde inderdaad niet gezegd te worden en het had zich vanzelf opgelost. Dit gebeurt vaak als we met elkaar gewoon in discussie zijn, niet alles hoeft eigenlijk altijd direct gezegd te worden.


Tenslotte:
Zodra ik in mijn privéleven een moeilijke situatie wil bespreken probeer ik dit ook dialogisch te doen.
Juist dan is open luisteren heel moeilijk, want ik ben dan zo overtuigd van mijn eigen gelijk. Dan een spreeksymbool gebruiken werkt heel goed voor mij.
Mijn dochter heeft de dialoog met mij mee geleerd en zij heeft mij regelmatig het wel voor de voeten gegooid: “jij kan niet open luisteren, hier: ik heb nu de spreekstok. “
Ik heb mede, denk ik, daardoor ook een hele fijne relatie met mijn dochter.